Mtoto ni
nani?
Sheria na mikataba
mbalimbali inayozungumzia huduma na haki za mtoto, inamtambulisha mtoto kama
mtu yeyote mwenye umri wa miaka chini ya 18. Hata hivyo, kutumia umri kama
msingi wa tafsiri ya utoto hakuwezi kutusaidia kujua kwa nini mtu mwenye umri
huo aitwe mtoto. Katika makala haya, ningependa tumtazame kwa nini? Watoto wapewe
Mafundisho ya Mungu.
Mitazamo mbalimbali ya
dhana ya utoto
Moja kabisa, kuna
mtazamo wa ukuaji. Hali ya ukuaji wa mwili inayosababisha mabadiliko
yanayoendana na upevukaji, mabadiliko ya homoni, uelewa wa mtu na kadhalika
huweza kuchukuliwa kama kigezo cha kumtofautisha mtoto na mtu mzima. Mtoto
tunamtazama kama mtu mwenye viungo viteke vinavyoendelea kukua, wakati mtu
mzima ni yule asiyefikia kimo cha upevukaji.
Mabadiliko
yanayoongoza ukuaji wa mtoto yanaweza kupimwa na njia za kisayansi ili kuelewa
maendeleo ya jumla yanayofanana kwa watoto wote bila kujali wanakoishi na
athari nyinginezo za kimakuzi. Ingawa kigezo hiki hakizingatii ukweli kwamba
kila mtoto ni mtu tofauti na watu wengine wa umri wake, bado kwa kutumia
wastani wa yale yanayoonekana kuwa ‘kawaida ya watoto wa umri fulani,’ tunaweza
kuwachukulia wengine wenye tofauti na kawaida hiyo kuwa na ukuaji usio wa
kawaida.
Katika jamii nyingi za
ki-Afrika kwa mfano, matukio fulani yanaweza kuchukuliwa kuwa mpaka wa utoto na
utu uzima. Kuna mila kama jando/unyago, ndoa na kadhalika vinavyotazamwa kama
kivuko cha utoto kwenda utu uzima. Pia zipo imani/mila za kidini zenye matukio
ya namna hiyo kama kipaimara, sakramenti ya kwanza na kadhalika. Haya yote ni
matukio yenye ‘uwezo’ wa kumvusha mtoto kwenda utu uzima bila kueleza ni mambo
gani hasa yanamfanya mtu aonekane ni mtoto au mtu mzima.
Mitazamo ya Jamii
kuhusu Mtoto.
Kwa ujumla tunaweza
kusema mitazamo inayojaribu kumtambua mtoto inatofautiana na wakati mwingine
kupingana kulingana na mahitaji ya anayetafsiri. Wakati sayansi inaweza kutupa
sifa za mtoto pasipokujali amekulia katika mazingira gani, jamii nayo inaweza kuja na tafsiri yake inayoendana
na mazingira yake kumwumba mtoto.
Yapo mazingira ambayo
mtoto huonekana kama mtu asiye na hatia na ambaye hukosea kwa
kutokuelewa. Kwamba utoto ni umri wa kutokuhukumiwa kwa matendo yake na hivyo
ni wajibu wa jamii kumlinda mtoto na mabaya ya watu wazima, kumsamehe
anapokosea na kumrudisha kwenye mstari wa jamii kwa uangalifu ili hatima yake
aishi kwa furaha na amani.
Lakini yapo mazingira
ya kijamii yanayomtazama mtoto kama mtu anayezaliwa na uovu na uhalifu wa
asili. Mtazamo huu ndio unaotufanya wakati mwingine tuamini kwamba watu wazima
wanayo mamlaka ya kuwastaarabisha na kuwaadhibu watoto wanapokosea kwa sababu
hukosea kwa makusudi shauri ya asili ya uhalifu iliyo ndani yao. Ubatizo wa
watoto kwa baadhi ya imani za kidini ni mfano wa matambiko yanayokusudia
kung’oa asili hii ya uovu inayoaminika kuambatana na mtoto tangu anapozaliwa.
Biblia inasema nini juu ya Mafundisho kwa
watoto.
“Nanyi akina baba, msiwachokoze watoto wenu;
bali waleeni katika adabu na maonyo ya Bwana” (Waefeso 6:4).
Hii
inamaanisha kwamba wazazi wote lazima tuwalee watoto wetu katika kumfahamu Yesu
Kristo kama Bwana na Mwokozi. Hili ni jukumu la kila mzazi ambaye ameokoka,
kuhakikisha kwamba watoto wake wanajua njia ya wokovu jinsi Biblia
inavyofundisha. Hili si jukumu lao tu, bali inafaa kuwa tamaa ya mioyo yao
kwamba watoto wao wanaokoka. Je, hii ni tamaa juu ya maisha ya watoto wako? Je,
katika mipangilio yako yote kuwahusu watoto wako, je wao kumjua Kristo ni tamaa
na kusudi lako la kwanza? Je, wewe unatamani kwamba watoto wako waokoke au la?
Kuwaongoza watoto wako ili waokoke, ndio maana ya adabu na maonyo ya Bwana.
Biblia
inasisitiza sana kuhusu kuwalea watoto katika adabu na maonyo ya Bwana. Kwa
mfano katika Kumbukumbu la Torati 6,
tunasoma wakati Musa alikuwa amekaribia kufa na Waisreali walikuwa karibu
kuingia katika nchi ya Kanani. Yeye Musa aliwakumbusha kuhusu sheria ya Mungu
na kuwaelezea jinsi
walipaswa
kuishi maisha yao katika nchi ya Kanani. Miongoni mwa mambo mengine yote,
aliwasihi kwamba walihitaji kuwafundisha
watoto wao sheria ya Mungu. Haikutosha tu kwamba wao waliijua na kutii,
bali pia walihitaji kuwaeleza watoto wao kuhusu sheria hiyo. Walihitaji
kuwafundisha watoto wao na wasisahau.
Hili
jambo la kuwalea watoto katika adabu na maonyo ya Bwana ni jambo ambalo
wakristo wengi hata katika historia wamelitilia mkazo sana. Wao wamekuwa
waangalifu sana jinsi wamewalea watoto wao kwa utukufu wa Mungu. Kwa sababu ya
umuhimu wa jambo hili, mahubiri mengi yamehubiriwa na vitabu vingi vimeandikwa
kuhusu jambo hili.
·
kuwalea watoto katika adabu na maonyo ya Bwana ni
jambo ambalo lipaswa kufanyika katika jamii na kufanywa na wazazi.
·
katika majuku yetu ya kuwalea watoto katika adabu na maonyo ya Bwana,
tuhakikishe kwamba hatuwalazimishi watoto wetu kufanya uamuzi Fulani.
·
Biblia inatuonesha jinsi gani tunapaswa kuwalea watoto wetu katika
adabu na maonyo ya Bwana. Waefeso 6:4
mfundishe
mtoto wako kujua neno la Mungu.
Tunafaa
kuwa waangalifu sana katika jambo hili
maana roho ya motto ikipotea utadaiwa mzazi maana ni jukumu letu kama wazazi
kuwahekimisha watoto wetu na kuwafundisha kwa upole na upendo wa hali ya juu.
Usitaka kuwafanya wajue yale yaliyomo katika
Tv na internet au Mambo mengine yasio na maana, badala yake wacha waijue
Biblia. Huku ndiko kulea na kufundisha ambako Mungu aneheshimu na ambako
kunaleta wokovu katika nafsi ya mtoto. Biblia inasema,
“…kwa maana umeikuza ahadi yako, kuliko jina
lako lote” (Zaburi 138:2). Mungu huwa anawabariki wote ambao wanaliheshimu neno
lake miongoni mwa wanadamu wote.
Wafundishe
kujua kwamba neno la Mungu ni chakula cha kila siku cha nafsi zao. Hi sasa
haimaanishi kwamba wanapaswa kuona hii kama jukumu tu, kwa sababu jinsi
wanavyoendelea kusoma Biblia indivyo watakapoendelea kujua Mungu na Roho
Mtakatifu ndivyo atalavyoedelea kuwazungumzia kila siku kupitia kwa neno la
Mungu.
Wafundishe kuomba vema
Maombi ni
jambo ambalo linaazisha mabadiliko katika nafsi ya mwanadamu. Kazi ambazo
tunafanya za hudumu haziwezi kufaulu bila maombi.
Maombi ni
ishara kwamba mtu anaishi kiroho. Hii ndio ishara ya kwanza kwamba mtu kweli
amezaliwa mara ya pili. “Bwana akamwambia, simama, enenda zako katika njia
iitwayo Nyofu, ukaulize katika nyumba ya Yuda mtu aitwwaye Sauli, wa Tarso;
maana, angalia, anaomba” (Matendo ya Mitume 9:11). Sauli alikuwa ameanza kuomba
na hiyo ilikuwa ishara tosha kwamba alikuwa amebadilika. Maombi ndio ilikuwa
ishara kati ya watu wa Mungu na wale ambao si Mungu; wanadamu walianza kuliita
jina la Bwana (Mwanzo 4:26).
Maombi ni
chombo ambacho kinaleta ufanisi katika mambo ya kiroho. Ikiwa mtu anamaliza
muda katika maombi, atapata kwamba mtu huyu atakua kiroho. Kwa hivyo ikiwa
hatutajitahidi katika maombi, hatutakuwa jinsi tunapaswa kukua. Mkristo amabye
anaendelea vyema kiroho ni yule ambaye anasoma neno la Mungu kila siku na
analitii na pia ni yule anajitahidi katika maombi. Yeye huwa anaomba mengi na
anapata mengi. Yeye kila wakati huwa anamwambia Yesu kila kitu na huwa anajua
jinsi ya kutenda katika hali zote.
“Mwatamani, wala hamna kitu, mwaua na kuona
wivu, wala hamwezi kupata. Mwafanya vita na kupigana, wala hamna kitu kwa kuwa
hamwombi”
(Yakobo 4:2).
Watoto
wanapaswa kufundishwa utii kwa wazazi.
Hii ni amri ya Mungu
ambayo amewaahidi wale wote ambao watatii,s kwamba wao watakuwa na maisha
marefu (Kutoka 20:12).
Katika kitabu cha Waefeso Biblia
inasema kwamba hii ndio amri ya kwanza ambayo iko na ahadi. Hii inaonyesha kwamba Mungu amempa
mzazi mamlaka ya kuhakikisha kwamba anamlea na kumfundisha mtoto mambo muhimu
ya maisha. Kwa sababu hii, watoto wanapaswa kufundishwa kwamba ni Mungu ambaye
amewaweka katika maisha na mikono ya wazazi wao. Pia wanapaswa kufundishwa
kwamba kuwatii wazazi wao ni jambo ambalo Mungu anawaamru walifanya.
Biblia inafundisha
kwamba, “Fimbo na maonyo hutia hekima; Bali mwana aliyeachiliwa himwaibisha
mamaye” (Mithali 29:15). Kuhusu utiifu na upendo Biblia inasema, “Ni vema
mwanadamu aichukue nira wakati wa ujana wake” (Maombolezi 3:27).
Watoto wanapaswa kufundishwa kuwaheshimu na kuwajali watu wote.
Katika
kitabu cha Warumi tunasoma kwamba, “Pendo halifanyii jirani neno baya; basi
pendo ndilo utimilifu wa sheria” (Warumi 13:10) na kwamba kila jambo
linakamilishwa katika hili neno moja; upendo.
Huu ndio upendo ambao tunafaa
kuwafundisha watoto wetu, kuwapenda na kuwaheshimu watu wote. Ikiwa
tutawafundisha upendo huu, basi hiyo ndio itakuwa sheria ya kuwaongoza katika
maisha yao yote.
Biblia inasema
kwamba, “Basi yote yote mkatakayo mtendewe na watu, nanyi watendeeni vivyo
hivyo, maana hiyo ndiyo torati na manabii” (Mathayo 7:12). Hivi ndivyo inapaswa
kuwafundisha watoto wetu na tunafaa kuchunguza maisha yao kulingana na mstari
huu. Tunafaa kuwasisitizia kwamba dini ya kweli inajumlisha kuwafanyia wengine
mema
Pia tuwafundishe
kuwapenda na kuwashughulikia wanayama wa wanyumbani kwa njia mzuri. Biblia
inasema kwamba,
“Mwenye haki huufikiri uhai wa mnyama wake”
(Mithali 12:10).
Pia tukumbuke
kuwafundisha kwamba hawafai kuwa watu wenye hasira, badala yake
tuwahimize kusaidia wengine katika yale ambayo ni mazuri kufanya. Tuwafundishe
kuwapenda na kuwasidia wale ambao ni maskini. Mungu amesema katika neno lake
kwamba amebarikiwa yule ambaye anawajali maskini, naye Mungu atamkumbuka siku
ya taabu zake. Pia Biblia iansema kwamba yule ambaye anawahurumia maskini, huyu
anamkopesha Mungu na kile ambacho amempa Mungu, atarudishiwa. Tunafaa
kuwaonyesha kwa tabia yetu kwamba kweli sisi tunaamini ahadi hizi za Mungu.
Tuwahimize watoto wetu kuwa na tabia ya kuwasaidia wengine kila wakati bila
kukoma. Ikiwa watoto wetu tutawalea katika njia hii, basi tutakuwa tunawasaidia
kufahamu na kuelewa ukristo wa kweli ni ukristo wa aina gani.
Watoto
wanapaswa kufundishwa kuwa watu waaminifu.
Kuwa mwaminifu ni
jambo la maana sana katika maisha ya mkristo. Ni jambo la huzuni sana kuona
jinsi dhambi inavyojitokeza katika maisha ya watoto wetu. Biblia inasema kwamba
kutoka katika tumbo sisi ni wenye dhambi na tunazungmza uongo (Zaburi 58:3).
Kwa hivyo tunafaa kuwa waangalifu sana kuhakikisha kwamba watoto wetu wanajua
ukweli wa neno la Mungu.
Wanafaa kujua kwamba
wao ni wenye hatia machoni pa Mungu kwa sababu ya dhambi zao. Kwa sababu hii,
tunafaa kuhakikisha kwamba hatuwaongozi watoto wetu katika dhambi. Tuhakikisha
kwamba hatuwaogopeshi au hatuwalazimishi katika jambo, kwa sababu hii inaweza
kuwafanya wadanganye kwa sababu tunataka ukweli kutoka kwao. Pia tuhakikishe
kwamba kabla hatujawaadhibu, tunafanya upelelezi wa kutosha ili tudhibitishe
jambo kabla ya kufanya uamuzi wowote.
Kila wakati
tuwakumbushe kuhusu kile ambacho Biblia inasema: “Aendaye kwa unyofu huenda
salama; Bali apotoshaye njia zake atajulika” (Mithali 10:9). Kila siku usichoke
kuwaonyesha uzuri na faida ya kuishi maisha amabyo ni ya uaminifu.
Biblia inasema
kwamba, “Bali waongo, na wasioamini, na wachukizao, na wauaji, na wazinzi, na
wachawi, na hao waabuduo sanamu, na waongo wote, sehemu yao ni katika lile ziwa
liwakalo moto na kiberiti” (Ufunuo 21:8).
Watoto wanapaswa kufundishwa unyenyekevu.
Hili jambo ambalo tunajifundisha kutoka kwa Bwana wetu Yesu
Kristo. Yeye Kristo hangenyenyekea, basi hangeweza kutuletea wokovu.
Biblia inasema kwamba, “Kumcha Bwana ni maonyo ya hekima; Na kabla ya heshima
hutangulia unyenyekevu” (Mithali 15:33). Yule ambaye anajiinua yeye
hunyenyekezwa na yule ambaye anajinyenyekeza huinuliwa na Mungu na wanadamu.
Kwa hivyo
ili tuweze kuwasaidia watoto wetu, lazima tuhakikishe kwamba tunawaonya juu ya
kiburi katika maisha yao. Kiburi ndicho kilisababisha Adamu na Hawa kuanguka
katika dhambi. Kwa kawaida kila mwanadamu amezaliwa akiwa na kiburi kwa sababu
sisi sote tumetoka katika Adamu. Lakini sasa hii haimaanishi tuendelee katika kiburi.
Biblia inatuambia kwamba tuepuke dhambi, tuache dhambi. Tuwafundishe watoto
wetu kuwa wenye unyenyekevu na kuwaheshimu watu wote.
Pia
wanafaa kuhimizwa kwamba hawapaswi kuwa wenye kiburi kwa wale ambao ni wa mri
wao. Lakini tuwafundishe kunyenyekea hata wakati mwingine kukubali kudharauliwa
kwa ajili ya amani. Wanapaswa kuheshimiana na wale ambao ni wa umri wao na
kuwaheshimu wote. Ninajua kwamba haya yanaonekana kuwa mambo magumu kwao,
lakini ukweli ni kwamba haya ndiyo mambo ambayo yanapaswa kuzingatiwa na
wanadamu wote ikiwa wanataka kuishi maisha ya amani na watu wote.
Rafiki, tunatakiwa kuwapa watoto kipaumbele nyumbani kwetu
na kanisani kwetu. Tunatakiwa kufanya kila tuwezalo ili kuwaelekeza kwenye njia
sahihi, na si kuwaelekeza upotevuni. Je, utajitoa kulipatia suala hili umuhimu?
Pengine utazawadiwa kuwa na mtazamo wa kitoto zaidi, ule wa kuwa na imani ya
kawaida!
Nyumba
nyingi zinaharibika kwa sababu ya ukosefu wa nidhamu kwa watoto katika nyumba
hizo. Ikiwa mkulima anatarajia mazao mazuri, ni lazima ahakikishe kwamba kila
wakati analichunga shamba lake na anang’oa magugu ambayo yanajitokeza kila mara
katika shamba hilo. Asipofanya hivi, basi ni wazi kwamba yeye hataona mazao
mazuri katika shamba hilo. Kwa hivyo mzazi anaweza kuweka nidhamu mzuri katika
nyumba yake, lakini asipokuwa makini kuondoa tabia mbaya, hasira na dhambi
miongoni mwa watoto wake, basi ni wazi kwamba hatakuwa amesaidia sana watoto
wake. Yeye anaweza kuwa mchungaji mzuri na baba mzuri lakini asipokuwa mfalme
katika nyumba yake, mambo mengi yataenda vibaya sana. Ikiwa akina baba
watapuuza majukumu yao ya kuwalea watoto wao katika nidhamu na maonyo ya Bwana,
basi wao wasitarajie watoto wao kukua katika njia za Bwana na katika nidhamu
mzuri. Ikiwa katika nyumba nidhamu haifuatiliwi kikamilifu, kwa mfano ikiwa
wakati fulani baba ni mwangalifu sana katika mambo ya nidhamu na wakati
mwingine kwa sababu hataki watoto wamwogopi, anapuuza nidhamu hiyo, basi
atapata kwamba pole pole atakuwa anapuuza majukumu yake kwa watoto wake na
watoto wake watamzoea hivyo na itakuwa vigumu sana kuwaongoza vyema.
